[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Stąd właśnie potrzeba utrwalenia tekstów, którym
utworami i one to wyłącznie są szerzej znane. Optyka
groziło zapomnienie. Jest w istocie możliwe, że wiele
starożytnych była jednak całkiem inna. Aby zapoznać
wcześniejszych utworów przekazywano dotychczas za
czytelnika z zainteresowaniami Assurbanipala,
pomocą żywego słowa. Wiadomo, że wiele ludów
niewątpliwie dosyć typowymi, wymieńmy działy jego
starożytnych potrafiło w ten sposób przekazywać
biblioteki, rzecz prosta, według dzisiejszej
teksty literackie przez długie wieki (przykładem mogą
klasyfikacji. Mamy więc ponad 300 tabliczek
być poematy Homera). Dla literatury w języku
rozmaitych przepowiedni, ok. 200 słownikowych, 100 z
akadyjskim okresem utrwalania dziedzictwa
tekstami modlitw, również ok. 100 zawierających
kulturalnego były czasy Kasytów, kiedy nie notujemy
zaklęcia i zamawiania, podczas gdy nie więcej niż 40
prawie żadnych przykładów twórczości oryginalnej,
to teksty, które zaliczylibyśmy do literatury
mamy natomiast liczne kopie wcześniejszych dzieł
pięknej. Takie są proporcje tekstów lepiej
oraz prace o charakterze filologicznym (tłumaczenia,
zachowanych; trudno natomiast określić charakter
słowniki itp.).
wielu fragmentów.
Najbogatszy jednak zbiór piśmiennictwa mezopo-
Biblioteka Assurbanłpala powstała na krótko przed
tamskiego powstał z inicjatywy asyryjskiego władcy
ostatecznym skostnieniem piśmiennictwa Me-
Assurbanipala; jest to jego biblioteka w Nini-wie, z
zopotamii. Wcześniejsze zbiory również oddziela od
której zachowało się ponad 20 000 tabliczek,
powstania oryginałów znaczny, często trudny lub
zawierajÄ…cych nieraz w kilku egzemplarzach
niemożliwy do określenia przedział czasu. Tru-
62
63
dno w tych warunkach badać rozwój myśli sume-
ryjskiej czy babilońskiej. Ograniczmy się więc do
spojrzenia na tę pózną, ale najpełniejszą kolekcję.
Antologia, która uszanowałaby proporcje utworów
zawartych w bibliotece Assurbanipala, nie miałaby
zapewne wielkiego powodzenia u dzisiejszych
czytelników. Trzeba jednak zdać sobie sprawę, że
mamy do czynienia z kulturą o systemie wartości
całkiem różnym od naszego. Postarajmy się więc
zrozumieć ludzi, dla których wróżby i zaklęcia były
ważniejsze niż wszystko inne. Spróbujmy wejść w ten
obcy świat.
16. Męska głowa z Chafadży.
Podania, hymny i modlitwy Sumeru, Akadu, Ba- 15. Kobieca głowa z Tell Agrab.
Polowa III tysiÄ…clecia p.n.e.
Polowa III tysiÄ…clecia p.n.e.
bilonii i Asyrii zapoznajÄ… z niezmiernie licznym za-
stępem bóstw o różnych przymiotach i funkcjach, z
rozmaitymi, nieraz sprzecznymi wersjami mitów o
początku świata, czynach bogów i legendarnych
bohaterów. Wrócimy jeszcze do tych utworów, aby
przedstawić z ich pomocą główne rysy religii Mię-
dzyrzecza. Teraz spróbujmy określić sposób rozu-
mienia świata i człowieka, leżący u podstaw tej
twórczości.
Starożytni mieszkańcy Mezopotamii przyjmowali za
pewnik, że rzeczywistość jest jednorodna: bogowie i
ludzie, istoty żywe i przedmioty nieożywione, a nawet
słowa i nazwy zawarte w języku nie stanowią różnych
kategorii, lecz części tego samego świata.
Rozgraniczenie ducha i materii nie istnieje. Jedność ta
sprawia, że między wszystkimi rzeczami istnieją
związki i zależności. Należy ich szukać w
niezmierzonym bogactwie i różnorodności zjawisk,
wnikliwie obserwując fakty i układając je w
logicznym porzÄ…dku.
Takie rozumowanie i takie postępowanie jest
właściwe dla każdej społeczności ludzkiej, która
64
17. Posążek Ebih-ila,intendenta pałacu
w Mań. Połowa III tysiąclecia p.n.e.
w niezrozumiałym świecie próbuje znalezć skuteczne
sposoby działania. Nie inne były metody myśli
naukowej czasów nowożytnych; ona także szukała
koniecznych związków między skutkami i
przyczynami, śledząc i klasyfikując fakty, tyle tylko,
że potrafiła przez uogólnienie odróżnić cechy istotne
od nieistotnych. To jest właśnie zasadnicza różnica.
Sumerowie i ich następcy nie znali myślenia ab-
strakcyjnego, lecz tylko konkretne. Na dalszych
stronach książki znajdziemy kilka przykładów ilu-
strujących ten sposób rozumowania, oparty wyłącznie
na faktach, a nie na pojęciach ogólnych. Jest to
szczególnie wyrazne w dziedzinie prawa, które nie
wyróżniało rodzajów przestępstw, jak zabójstwo,
kradzież itd., lecz tylko konkretne przypadki. To samo
widzimy w matematyce: Babiloń-czycy rozwiązywali
dla potrzeb praktycznych problemy tak
skomplikowane, jak równania z kilkoma
niewiadomymi czy logarytmy, nie sformułowali jednak
ani jednej zasady ogólnej. Teksty matematyczne to
zbiory zadań, które uczyły, jak przez analogię
rozwiązać inne podobne przypadki.
Próbując łączyć ze sobą poszczególne fakty, sta-
rożytni nie mieli do wyboru innej drogi, jak tylko
poszukiwanie podobieństw i wyciąganie z nich
wniosków. Nie znając rozumowania abstrakcyjnego,
opierali się przy tym wyłącznie na doświadczeniu.
Określony sposób rachowania dawał prawidłowy
wynik zadania algebraicznego; można było zatem
stosować ten sposób w innych przypadkach,
różniących się danymi liczbowymi. Określony układ
gwiazd na niebie poprzedził jakieś wydarzenie; zatem
28. Fragment steli Sargona, znaleziony w Suzie. Około 2300 r. p.n.e.
gdy ten sam układ pojawiał się znowu, należało
oczekiwać podobnego wydarzenia. Oczywiście,
65
prognoza nie zawsze się sprawdzała, ale przecież
Dopiero Grecy obalą tę barierę myślową i stworzą
wiele czynników mogło wpłynąć na bieg wypadków.
podstawy badań naukowych.
Trzeba więc badać sumiennie wszystkie okoliczności
Jak z powyższych uwag wynika, najważniejszym
wydarzeń, aby zyskać wiedzę, która pozwoli
celem, jaki stawiała sobie nauka Międzyrzecza, było
przewidzieć podobne skutki w przyszłości. Wszystko
przewidywanie przyszłości. Na tym skupiały się
może mieć znaczenie, bo przecież wszystkie rzeczy są
wszystkie jej wysiłki, temu podporządkowano cały
wzajemnie powiązane. Trzeba tylko uważnie śledzić
system myślenia. Wiedza o przyszłości była po-
podobieństwa, choćby nawet nie były oczywiste.
trzebniejsza niż wyjaśnienie tego, co już się wydarzyło
Zachowanie siÄ™ zwierzÄ…t, zjawiska naturalne,
i zmienić się nie da. Ten czysto utylitarny, praktyczny
osobliwy kształt jakiegoś przedmiotu, sny wszystko
punkt widzenia miał uzasadnienie w przyjętym obrazie
to było domenę wróżbitów. Szczególną jednak wagę
świata, według którego przyszłość jest z góry ustalona:
przypisywano zjawiskom astronomicznym
corocznie bogowie określają losy zarówno całych
(Mezopotamia jest ojczyznÄ… astrologii) oraz wyglÄ…dowi
społeczności, jak i poszczególnych ludzi. Stąd właśnie
wÄ…troby zwierzÄ…t ofiarnych. W tej ostatniej dziedzinie
dążenie do odgadnięcia boskich zamiarów z ich
wypracowano cały system, według którego należało
zapowiedzi różnego rodzaju. Istniały bowiem
badać kolejno każdą część organu i wyciągać
możliwości częściowego przynajmniej wpływu na bieg
odpowiednie wnioski. Podobne było również zadanie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]