[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dzieci, to ma tendencję do zapominania o własnych kłamstwach. Jeżeli dziecko nie
potępia kłamstwa w każdym wypadku, nie ma potrzeby podciągania swoich czynów do
wzoru dziecka absolutnie prawdomównego.
RÓ%7Å‚NICE MIDZY CHAOPCAMI I DZIEWCZTAMI
W odpowiedzi na pytanie czy są sytuacje, kiedy wolno kłamać nie zaobserwowaliśmy
różnic między chłopcami i dziewczętami. Zaobserwowaliśmy natomiast różnice w
poglądach na to, kiedy można usprawiedliwić kłamstwo.
68
Dziewczynki częściej usprawiedliwiają kłamstwa popełnione dla utrzymania dobry c h
stosunków z innymi, dla uzyskania jakichś korzyści i dla uniknięcia kary;
37
kłamstwa te można by scharakteryzować jako "kłamstwa praktyczne" lub kłamstwa, które
ułatwiają życie.
Wśród chłopców można zaobserwować tendencje do częstszego usprawiedliwienia
kłamstw "heroicznych" - kłamstw popełnianych dla ratowania życia, dla dobra ojczyzny
etc., kłamstw popełnianych dla żartów i zabawy oraz kłamstw popełnianych wobec osób
uważanych za wrogów.
Zaobserwowaliśmy również różnice w rozwiązywaniu konfliktu moralnego Krysi. Chłopcy
częściej decydują się na zatajenie dwójek, dziewczynki znacznie częściej decydują się
przyznać do dwójek.
Obserwacje te mogą świadczyć o głębszych różnicach psychiki między dziećmi w tym
wieku. Wydaje się, że dziewczynki silniej są związane z domem, chłopcy zaś bardziej
przejęci są swoim własnym światem zabaw, lektury i konfliktami z rówieśnikami.
RÓ%7Å‚NICE W POGLDACH NA KAAMSTWO A ZRODOWISKO
Jest rzeczą bardzo interesującą, że stopień rygoryzmu w interpretacji normy "nie należy
kłamać" maleje wraz z "miejs-k o ś c i ą". Dzieci ze w s i znacznie częściej uważają, że
nigdy nie należy kłamać niż dzieci z małych miast, zaś te ostatnie częściej niż dzieci
miast
69
średnich i wielkich. Dzieci wielkomiejskie znacznie rzadziej traktują nakaz
prawdomówności jakobezwzglę-dnieobowiązujący.
Być może, że środowisko wiejskie, bardziej tradycyjne, bardziej izolowane, bardziej
jednolite wpaja większy szacunek dla dosłownego przestrzegania nakazów moralnych.
Być może, że kłamstwo na wsi jest łatwiejsze do wykrycia, ponieważ prawie wszyscy się
znają. Być może na wsi jest surowiej oceniane i karane' i dlatego dzieci wiejskie surowiej
oceniają mówienie nieprawdy.
* *
Zbierzmy krótko najważniejsze informacje tego rozdziału. Stwierdziliśmy, że większość
dzieci nie uważa nakazu prawdomówności za obowiązujący w każdej sytuacji i że
najwięcej rygoryzmu wobec normy prawdomówności wykazują dzieci wiejskie.
Stwierdziliśmy, że badane dzieci znajdowały bardzo różne rozwiązania konfliktów
moralnych między prawdomównością a innymi wartościami, które przedstawialiśmy w
ankiecie, i kierowały się różnymi motywami. Ogromna większość dzieci wolała skłamać
niż narazić zdrowie matki. W konflikcie między prawdomównością a własną korzyścią
(opowiadanie o Krysi) decyzje były znacznie bardziej zróżnicowane. Stwierdziliśmy, że
na decyzje dzieci miały znaczny wpływ sprawy pozamoralne i że kłamstwo oceniane było
często z punktu widzenia własnych interesów dziecka (całości własnej skóry,
przewidywanych nagród i korzyści etc.).
Stwierdziliśmy, że najczęściej usprawiedliwiane kłamstwa, to kłamstwa popełniane z
motywów pozao-sobistych, ale że część dzieci usprawiedliwia również kłamstwa
popełnione ze względów czysto osobistych.
Rozdział IV JAK DZIECI OCENIAJ KAAMSTWO?
38
Poznanie poglądów dziecięcych na temat moralnej wartości kłamstwa jest nie tylko
interesujące ze względów teoretyczno-poznawczych, lecz przede wszystkim może
okazać się bardzo przydatne w praktycznej działalności wychowawczej rodziców i
nauczycieli. Znajomość tych poglądów rzuca bowiem światło na moralność dziecięcą w
ogóle i pozwala zrozumieć wiele zachowań i reakcji dzieci, które niejednokrotnie
stanowią dla wychowawców dość zawiłe zagadki. Warto zatem przyjrzeć się bliżej temu,
jak dzieci oceniają kłamstwo, czym się kierują w tej ocenie, jakimi kryteriami się w niej
posługują oraz pod wpływem jakich czynników kształtuje się skłonność do takich lub
innych ocen. Zagadnienia te będą przedmiotem rozważań w niniejszym rozdziale. W
szczególności zaś zajmiemy się oceną przez dzieci kłamstw popełnianych z różnych
motywów oraz wobec różnych osób.
OCENA KAAMSTWA Z RÓ%7Å‚NYCH MOTYWÓW
Względy, jakimi kierujte się dziecko popełniając kłamstwa, mogą być bardzo różne. Może
ono kłamać z lęku przed grożącą karą lub dla uwolnienia się od przykrych obowiązków, a
może także dopuszczać się kłamstwa chcąc wzbudzić u innych uczucie litości lub
71
kierując się poczuciem solidarności ż rówieśnikami, których nie chce zdradzić. Dla
wychowawcy niezmiernie ważnym jest nie tylko znać, jakie motywy skłaniają dziecko do
kłamstwa, lecz także, czy w ocenie cudzych kłamstw jest ono skłonne dostrzegać i
[ Pobierz całość w formacie PDF ]